Verwacht
Rein Dool in zijn atelier (2022). Foto Oscar Seijkens.
REIN DOOL
schilderijen, werken op papier, keramiek en beelden
opening: zondag 24 november 2024 om 17 uur
expositie: 27 november t/m 27 december 2024
Rein Dool
Twee jaar geleden werd kunstenaar Rein Dool (Leiden, 1933) ‘wereldnieuws’. Medewerkers van de Universiteit Leiden besloten het bijna twee meter brede groepsportret in de Grachtenkamer van het Academiegebouw, dat hij in 1977 maakte van het toenmalige collegebestuur, van de muur te halen. Een Leidse promovenda politicologie had een foto van het schilderij op Twitter geplaatst. Zij stoorde zich aan het schilderij. Haar kritiek op de voorstelling maakte veel los en een paar dagen later was het schilderij verwijderd. Het beeld van rokende mannen van middelbare leeftijd in vrijwel identieke pakken zou niet meer in onze tijd passen, niet ‘inclusief’ zijn. Het doek moest weg. Hoewel Rein Dool -trouw aan zichzelf- destijds had gekozen voor een ironische toon en de bestuurders allesbehalve flatteus en representatief heeft weergegeven, anders dan de bestuurders zelf misschien hadden verwacht. Bovendien, ‘fact check’, er roken slechts drie van de zes geportretteerden. Rein Dool: ‘Tja, iedereen rookte toen als een ketter’.
Het schilderij van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden (1977) krijgt een nieuwe plaats in het Academiegebouw.
In aansluiting op de felle discussies tussen voor- en tegenstanders, de aandacht in de media in binnen- en buitenland voor deze ‘kunstgate’, er waren zelfs vragen in de Tweede Kamer, werd in Leiden een commissie in het leven geroepen. De vraag was in hoeverre het schilderij van het universiteitsbestuur paste bij het ‘huidige zelfbewustzijn van staf, studenten en bezoekers’. Begin van dit jaar, nadat de discussies tussen voor- en tegenstanders enigszins waren geluwd, kreeg het portret een nieuwe plaats. Het hangt nu in de Receptiekamer van het Leidse Academiegebouw, waar meer mensen het kunstwerk kunnen zien. Naast het schilderij is een tekstbordje met een toelichting geplaatst.
Rein Dool noemt de Leidse Universiteit ‘kleinburgerlijk, een beetje humorloos’ en hekelt de ‘onvrijheid op onze oudste universiteit’. Hij zegt: ’En terwijl rector magnificus Dolf Cohen, de vader van Job Cohen, in Leiden als Joodse wetenschaper aan het begin van de oorlog werd ontslagen. Die haal je niet van de muur. Bovenal, het gaat om een tijdsbeeld, want je kijkt hier naar een groepsportret van het Leidse universiteitsbestuur van 50 jaar geleden. De discussie ging niet om het schilderij zelf, bijvoorbeeld hoe het is geschilderd. Alleen om politiek. Maar ik kreeg wel van collega’s uit heel Nederland te horen wat een goed schilderij mijn groepsportret is. De Universiteit Leiden heeft uiteindelijk het tegenovergestelde bereikt van wat zij beoogde, want het schilderij heeft sinds de actie van een handjevol universiteitsmedewerkers in heel Europa in kranten gestaan.’
Foto: Zonder titel, 2020, aquarel, 80 x 60 cm.
De polemiek leverde Rein Dool veel bekendheid op. Meer dan zijn eerdere groepsstukken of portretten van bevriende schrijvers ooit. Van deze doeken werden er verschillende verworven door het Literatuur Museum in Den Haag. De recente discussie overschaduwde zijn prestigieuze exposities in Teylers Museum (2007) en de expositie in het Dordrechts Museum (2022-2023). Deze reisde nadien naar de Fondation Custodia in Parijs. Op deze en eerdere tentoonstellingen volgden gunstige recensies, maar deze vallen in het niet bij het de ‘storm’ rond het Leidse groepsportret.
Huigen Leeflang, conservator Rijksprentenkabinet van het Rijksmuseum in Amsterdam, stelde voor de reizende expositie in 2022-2023 de catalogus een ‘portret’ van Rein Dool samen. Hij noemt hem een ‘eenling’, die altijd zijn schetsboek bij de hand heeft. Leeflang: ‘Het fundament onder al zijn werk vormt het tekenen, waarvoor Dool al van jongs af aan een zeldzaam talent ontwikkelde. Zijn belangrijkste thema’s zijn landschappen, stillevens en in het bijzonder de mens en zijn moeizame verhouding tot zijn omgeving, zijn medemens en zichzelf. Onze verwondering, ons geworstel en lijden beziet hij met humor en milde spot, maar nooit zonder mededogen. Dat maakt Dools tekenkunst zowel herkenbaar als fundamenteel.’
Foto: Landschap, 2019, penseel en inkt/papier, 28.2 x 37.5 cm.
In zijn schilderijen, werken op papier, keramiek, grafiek en beelden spelen traditionele thema’s, zoals het figuurstuk, het landschap, stilleven en het portret een rol. Ook binnen die afzonderlijke thema’s zijn er veel verschillen, zowel wat betreft techniek als onderwerp. Zo lijkt de serie schetsmatige tekeningen die hij gedurende vier reizen maakte van de Meseta, de uitgestrekte hoogvlakte van Noord-Spanje, weinig gemeen te hebben met de grote, monumentale Nederlandse parklandschappen in houtskool. Beide series zijn getekend naar het leven’, maar de tekenstijl verschilt aanzienlijk, evenals het formaat, want naast de kleine schetsbladen lijken de monumentale ‘parken’ (ca. 70 x 100 cm.) enorm.
Dan is er het ‘van binnen uit komende’ werk, de niet van de natuur afhankelijke voorstellingen, met steeds weer ‘gekke koppies’. Huigen Leeflang noemde deze in de catalogus voor Dordrecht en Parijsook. Het zijn ‘de mensen van Dool’, vaak zonder ledematen maar altijd met ogen. Zij werden in de loop der jaren steeds eenvoudiger. Het gaat veelal om slechts een golvende lijn met een stip als oog. Een hoofd dat kijkt. Deze eigenzinnige, ’anonieme’ figuren’, bevolken een vrijwel abstracte omgeving, ontstegen aan het alledaagse, maar ineens figureren zij weer in voorstellingen die wel zijn gerelateerd aan het dagelijkse leven. Alsof figuratie en verbeelding met elkaar zijn vervlochten. De ‘profielen’ duiken telkens op, communiceren of confronteren, en vormen de rode draad binnen Rein Dools verrassend veelzijdige schilderijen.